تاجیکستان، سرزمین تضادهای عجیب طبیعی و یکی از مقصدهای نوروز گردی ایرانیان هستش که با زبون فارسی تاجیکی، قرابتای فرهنگی بسیاری با ایرانیان امروز دارن. آیینای بسیاری در سرزمین تاجیکا، شباهت به فرهنگ ایران داشته که نوروز، میراث جهانی تمدن بزرگ پارسی که از سال ۱۳۸۸ هجری شمسی، به وسیله سازمان ملل متحد ثبت جهانی گردید، یکی از اونا هستش.
تاجیکستان، سرزمین کمتر شناخته شده واسه ما ایرانیا با وجود پارسی زبون بودن بیشترین مردم این دیار، توجه خاصی به لباس و پوشش سنتی و محلی داشته و در مراسم و رویدادهای ملی و حتی بین المللی، تماشاگر حضور دختران و زنان تاجیکی با مد و لباس سنتی رنگارنگ هستیم.
از نظر غربیا، یکی از دلایل جذابیت رویدادهای ملی این کشور، نوع لباس رنگارنگ و پر زرق و برق مردان و زنان تاجیکی بوده که جلوه خاصی رو به رویدادهای جور واجور این کشور می بخشه. واسه آشنایی با سبک مد و لباس سنتی زنان تاجیکی، سرویس هنری ما امروز شما رو به ضیافتی از لباسای هیجانی تاجیکا می بره.
لباس «اطلس یا اطلسی»، لباس خاص مردم تاجیکه که در آستانه نوروز برتن می‌کنن و هر بانوی تاجیک تلاش می‌کنه از این کالا واسه خود، لباس ملی آماده کنه.
قبلاً در میان دختران تنها لباس “نشانی” (یه جور پارچه) عادی بود امروز اونا از این متاع یه سر و لباس پره مثلا “کرته” (یه جور لباس زنونه)، “پاچامه” و “تاقی” (کلاه) بر تن می‌کنن.
پس با فرا رسیدن فصل بهار و در روزای جشن نوروز بازار اینجور کالاهایی در کشور خیلی گرم و در فروشگاه‌ها متاع اطلس، نشانی و پامیر‌های مهره دار (یه جور کلاه بدخشانی) خوب به فروش می‌رسد.
در بهار زیبای امسال، اولین گزارش سرویس هنری رو به بررسی لباسای سنتی بانوان کشورای همسایه اختصاص دادیم. به امید اینکه لباسای سنتی اقوام ایرونی هم در مراسم ملی و حتی بین المللی مورد استقبال عموم مردان و زنان به خصوص نسل جوون ایرونی قرار بگیره.
با مد گردی تاجیکی امروز ما همراه باشین.
فرهنگ مد و لباس تاجیکستان
تاجیکستانیا، علاقه زیادی به فرهنگ و هنر دارن و بخاطر این، خیلی از مراسم ملی و مذهبی اونا، پر از طرب و آوازهای ملیه که منطبق با فرهنگ و ادبیات قدیمی این سرزمین هستش.
تاجیکا، از نظر رفاه در وضعیت مطلوبی هستن و بخاطر این، یکی از خوشحال ترین ملتای منطقه حساب می شن.
فرهنگ شادی و شادی آفرینی تاجیکا دلیل شده تا با وجود تاریخی پر فراز و نشیب و نبود برخورداری از پیشرفتای جهان اولی، به عنوان کشوری جهان سومی از دیدگاه روابط بین الملل، اما بازم آدمایی خوشحال و علاقمند به خونواده و روابط اجتماعی گرم باشن و به عنوان ملتی مهمون نواز در نظر جهانگردان شرق و غرب شناخته می شن.
فرهنگ شادی در تاجیکیا دلیل شده تا فرهنگ مد و لباس اونا هم براساس باورهای انرژی مثبت و خوشحال زیستن تاجیکیا، از این رو به اون رو شده و امروزه تماشاگر جشنواره ای از لباسای رنگارنگ و جذابی باشیم که زنان و دختران تاجیکی در کوی و برزن بر تن می کنن.
گر چه همه مردم تاجیکستان مسلمون نیستن، اما فرهنگ پوشش بانوان تاجیکی، برهنگی لباسای غربی و چیزی که در خیابونای روسیه و آذربایجان تماشاگر هستیم رو نداشته و شاید یکی از دلایل این موضوع رو بشه به سنت اصیل پوشاک تاجیکی در رابطه دونست.
در این کشور، توجه خاصی به لباسای اطلسی داده می شه و پارچه های ابریشم رنگارنگ در فروشگاه های عرضه لباسای زنونه با استقبال زیادی همراه شده.
در چند دهه گذشته بعد از ویرانی نظام کمونیستی اتحاد جماهیر شوروی قبلی، مسئولان دولتی از دانشجویان و کارمندان دولت خواسته ان تا لباسای ملی رو اجر نهاده و نسبت به پوششایی با پارچه های اطلسی دست به کار شن.
حالا کارخانه هایی واسه تولید اطلس در سراسر تاجیکستان راه اندازی شده و به نظر می رسه، مثل لباسای رنگارنگ سنتی هندوها، لباسای زنان تاجیک هم بتونه به عنوان بخشی از واقعیت مد و لباس اورآسیا مطرح شه.
بعضی از کارشناسان مد و لباس تاجیکی عقیده دارن که گسترش لباس ملی واسه مردان و زنان تاجیکی اگه با پارچه اطلسی با کیفیت طراحی و دوخته شه، حتما استقبال گسترده مردم رو داره و می تونه از گرایش مد گرایی غربی دختران و پسران تاجیکی تا حد زیادی کم کنه.
لباسای خنک و سبک اطلسی امروزه در همه فصول سال به وسیله دختران و بانوان این کشور استفاده می شه.
حتی واسه اون دسته از بانوان مسلمون تاجیکی که چیزای مهم و محدودیتای خود رو در لباس پوشیدن دارن، طراحان مد تاجیکی مدتیه که با پارچه های اطلسی رنگارنگ با حفظ موازین مربوطه، واسه این قشر از مشتریان خود هم، طرحای قابل قبولی رو ارائه کردن.
به هر حال تاجیکستان امروز، به فکر تقویت عناصر ملی در لباسای محلی شهروندان این کشوره و هر ساله در ۷ نوامبر، جشنواره مد تاجیکستان برگزار می شه که چندی سالیست مخاطبان بین المللی زیادی هم داره چون که خوشحال و رنگارنگ و البته گرون و خوش دوخته و ظریف کاریایی با شکلای جور واجور و اقسام سنگا روی پارچه های ابریشمی انجام می شه.
رنگ ریزی این پارچه ها هم معمولا طبق روش گذشتگان و سنتای قدیمی تاجیکی انجام می شه.
گل بست، روش قدیمی در مد و لباس تاجیکا هستش که مخاطبان بسیار داره.
این روش در میان روسا به عنوان رنگ آمیزی گره ای معروفه.
در رنگ ریزی لباسای تاجیکی تلاش می شه که رنگای طبیعی باشه و رنگ پیاز و گردو معمولا استفاده می کنن. پارچه های پاک براساس فاکتورهای زیست محیطی و دوستدار محیط زیست، بخشی از راه تولید لباسای سنتی فاخر امروزی زنان تاجیک رو به خود اختصاص میده.
بعضی از لباسای سنتی زنان تاجیک، دارای خطوط و نقش و نگارهایی خاصه که فلسفه مخصوص به خود داره.
مثلا خطوط افقی به معنی زمین، خطوط مواج یادآور آب و خطوط عمودی یادآور باران و خطوط مورب نشونه ای از آتیش و گرما هستش.
البته در طراحی لباسای تاجیکی بعضی وقتا تلاش شده تا از نمادها و نقوش ایرونی مانند بته جقه هم استفاده شه.
همه این نقش و رنگا، روشن کننده اطلاعات خاصیه و انگار، انرژی مثبت و سیگنالای مثبت رو به ارمغان می آورد. به کار گیری گل دوزیایی با صدف، بخشی از راه طراحی نوین لباسای بانوان تاجیکستانه. لباسایی که با صدف دوخته می شه قیمت بیشتری داره.
در صدف، مروارید هست و صدف هر زنی، فرزندشه. این یادآور مهر و عطوفت و رابطه مادر و فرزندیه که نمادی در بعضی از لباسای تاجیکی دیده می شه و پیامای خاصی داره.
نبود علاقه بیشترین زنان تاجیکی به پوششای مشکی رنگ، خود نشون دهنده این واقعیته که فرهنگ شادی و لباسای محلی رنگارنگ، چقدر تونسته سبک مد و لباس شرقی و سنتی و جذاب تاجیکیا رو در این کشور پیشرفت دهد.
بعضی از فعالان مذهبی در تاجیکستان، لباسایی براساس باورهای مذهبی رو با به کار گیری فرهنگ مد و لباس سنتی این کشور پیشرفت دادن که جشنواره مد و لباس و فستیوال اطلس، گامی واسه زنده کردن دوباره فرهنگ مد در این کشوره.
داستان پارچه های اطلسی
بافندگی در تاجیکستان، مثل فرش بافی در ایران، از جمله صنایع شناخته شده و دیرینه هستش.
این وسط، اطلس، با نقش و نگارهای جذاب و خاص، علاقه زیادی رو در بین مردان و زنان این اقلیم به همراه داشته و پوشیدن اونا بازم عادی و محبوبه.
اطلس (حریر، پرنیان، دیبا) که در بالا از اون صحبت کردیم، یه جور پارچه های ابریشمی بود که رنگای جورواجور داشته و مردان و زنان تاجیکی در مراسم ملی و مذهبی ازش استفاده می کنن. همونطور که زنان ژاپنی رو در کیمونو هنگام مراسمات خاص و حتی عروسی تماشاگر هستیم، زنان تاجیکی رو سر سفره عقد، بدون لباس فاخر و مرتب نشون اطلسی نمیشه تصور کرد.
یکی از هنرهای قدیمی دیگه مردم تاجیک، هنر بافندگی و نساجیه یکی از هنرها، هنر جوراب بافی و قالی بافیه که زنان تاجیک در گذشته در فصل سرما اونو با دست انجام می‌دادن. حالا هم جوراب‌های دستباف در گوشه و کنار بازارهای تاجیکستان به فروش می‌رسد.
اطلس در ادبیات پارسی
بخاطر این، یکی از مهم ترین سیاستای پیشرفت فرهنگی در تاجیکستان قرن بیست و یکم، گسترش لباسای فاخر سنتی براساس پارچه های اطلسی رنگارنگه که تلاش می کنه تا لباس ملی زنان تاجیک شه.
در شعر شعرای پارسی زبون هم از ازلیس بسیار یاد شده که در زیر به تعدادی از اونا می پردازیم:
زین خام که دارم جگر پخته به زیرش روزی به هزار اطلس معلم نفروشم
خواجوی کرمانی هم به متاع اطلس اشاره کرده و از عباراتی مانند “اطلس لاجورد” و “اطلس سبز” به معنی آسمون در شعر خود استفاده کرده:
ز سوز جگر آتشی بر افروخت نهم اطلس سبز چرخی بسوخت.
عبدالرحمان جامی، هم عبارت “اطلس فیروزه” رو به معنی آسمون یا چرخ به کار برده:
ذوق مستانی صبوحی زده بزم تو دل، صبح در اطلس فیروزه تو چاک انداخت.
حافظ شیرین سخن هم در این باره میگه:
لطیفه ایست نهانی که عشق از اون پاشه که نام اون نه لب لعل و خط زنگاریست
جمال شخص نه چشمه و زلف و عارض و خال هزار نکته در این کار و بار دلداریست
قلندران حقیقت به نیم جو نخرند قبای اطلس اون کس که از هنر عاریست
اگه پشتیبانی مارگیر رو در بخش ۳۷ مثنوی الهی خونده باشین، مولانا جلال الدین بلخی حکایتی رو نقل می کنه که طرف کوهسار میره و حکایت اخلاقی جالبی داره و در بخشی از اون، از اطلس نام می بره:
آدمی کوهیست چون عاشق شه کوه اندر مار حیران چون شه
خودمون نشناخت مسکین آدمی از فزونی اومد و شد در کمی
خودمون رو آدمی ارزون فروخت بود اطلس خود بر دلقی بدوخت
همونطور که مشاهده می کنین، در شاهکارهای ادبی زبون شیرین پارسی هم از کلمه اطلس بارها به روشای جور واجور به وسیله رندان طریقت و استادان سخن بر زبون جاری شده و این قضیه نشون گر اهمیت اطلس در زبون و فرهنگ ایرانیاس که در لباس و پوشش امروز تاجیکیا جلوه گر می شه.
اهمیت اطلس در فرهنگ تاجیک در سالیان گذشته به صورت حرفه ای در دستور کار قرار گرفته. برگزاری آزمونی موسوم به اطلس یکی از این اقدامات فرهنگ مدار هستش.
در این آزمون، از بافندگان زبردست با به کار گیری پارچه های اطلسی خواسته می شه تا لباس مدرن دوخته و به نمایش بذارن.
یکی از اهداف این آزمون جلب توجه جوانان به این پارچه ملیه. واسه ارتقای جایگاه این پارچه تاجیکی روز ١۶ آوریل هم روز اطلس اعلام شده.
به کار گیری لباسای اروپایی در بین مردم تاجیک پس از سلطه روسا بر آسیای میونه از اواخر قرن نوزدهم عادی شد و اسمای بسیاری واسه پوشاکای نو وارد زبون نوشتاری و گفتاری مردم گردید.
هنر بافندگی (نساجی) تاجیکان به عنوان قومی که در امتداد بخش عظیمی جاده ابریشم قرار داشتن، از دیرباز شناخته شده.
اطلس در میان پارچه هاییه که تاجیکان روی تار و پود اون نقش و نگار ویژه خود رو بافته ان.
در دوران شوروی نیز تاجیکستان کارخانه های زیاد تولید اطلس داشت و فرآورده های این کارخانه ها در بیرون از تاجیکستان نیز به فروش می رفت. کارشناسان این رشته در تاجیکستان در باره فراوانى تولیدات “خجند اطلس”، یکی از کلی ترین کارخانه های تولید اطلس می گویند که با پارچه های بافته اون می شد، شش بار دور کره زمین رو پوشاند.
جدا از دخالت دولت شوروی در چگونگی لباس پوشی مردم اطلس در میان زنان تاجیک بازم رایج و محبوب موند. صنایع کم تاجیکستان که یک کشور بیشتر کشاورزیه، به دنبال ویرانی شوروی شدیدا آسیب دید و کارخانه های صنعتی معدودی که در این جمهوری وجود داشت، از جمله “خجند اطلس” معروف از فعالیت باز موندن.
واژه هایی مثل کاستیوم (کت) بریوک (شلوار) پلتا (پالتو) و پلش (بارانی). اما بر خلاف همه تصمیمات فرهنگی روسا تاجیکا تونستن سنن و رسوم ملی خود رو بر خلاف بیشتر از ۷۰ سال سلطه شوروی حفظ کنن و موفق به حفظ هویت خود در پوشاک هاشون هم شدن.
در مقایسه با لباسای زنان، لباسای مردان در تاجیکستان با صد سال پیش اصلا قابل قیاس نیس.
حالا بیشتر مردان و جوانان تاجیک به روش اروپایی لباس می پوشند. اما همزمان پوشش یکته (روپوش بی آستر) و جامه (روپوش آستردار) و طاقی (کلاه) هم بازم در بین مردان و جوانان تاجیک رایجه.
افراد جور واجور، جدا از مقام و جایگاه اجتماعی خود در جامعه، به هنگام برگزارکردن جشن و ماتم و دیگه رسم و آیینای ملی خود بیشتر با لباس ملی، یعنی جامه و طاقی حاضر می شن.
جامه مثل خلعته، منتهی در داخل اون پنبه می ذارن و بیشتر لباس گرم واسه زمستون حساب می شه.
“بی قسب”، “مشک ظفر” از جمله شکلای جور واجور جامهای تاجیکیه. در مراسم و جشنای جور واجور تاجیکان، پوشش به عنوان یه افتخار ملی جایگاه خاص داره، و حتی دولت تاجیکستان به رهبران کشورای خارجی در آخر دیدارهای رسمی خود از تاجیکستان لباس ملی تاجیکی هدیه میده. در گذشته اطلس خجند، سمرقند، کان بادام، اندیجان و شهرهای دیگه آسیای میونه خیلی مشهور بوده.
درسایی از لباس تاجیکی
اون چه که مسلمه، کشور تاجیکستان به عنوان نماد خوشحال پوشی و توجه به باورهای ملی و آیینی در فرهنگ مد و لباس، می تونه سرمشق خوبی واسه طراحان فشن ایرونی و مسئولان مربوطه به خصوص “کارگروه مد و لباس وزارت ارشاد” باشه که با اتخاذ سیاستای مشوقانه، فرهنگ مد و لباس خوشحال و رنگارنگ و براساس باورهای اقوام ایرونی رو در سال جاری و آینده، راهبری کنه.