کاملترین مجموعه فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های مردم کوچه بازار مردم ایران قسمت هفتم

چهاردیواری اختیاری-هر کس در میان چهار دیوار خانه اش آزاد است

الف الف کردن(قاچ‌قاچ کردن)
خوش رو-زیبا-خندان

 

دست و پنجه نرم کردن-گلاویز شدن-جنگیدن

افتادن به گردن کسی(به کسی تحمیل شدن)

پاره شدن چرت ب-ا امری نامنتظر روبرو شدن-جا خوردن

دَم نقد-آماده-حاضر

چلوزیدن-خشک شدن-پلاسیدن

پِتل پُرت-بیان عامیانه ی پترزبورگ-جای بسیار دور

آدم بگو بخند(شیرین‌زبان و بذله‌گو)

دود ِ کلفت-دود مواد مخدر

پر کسی به پر کسی گرفتن-برخورد مختصری با کسی داشتن

افسار پاره کردن(سرپیچی کردن، یاغی شدن)

بند کردن به کسی-به پر و پای کسی پیچیدن-پیله کردن به کسی

خرج کردن-هزینه کردن-صرف کردن
دست-بار-دفعه-مرتبه-واحد وسایل گوناگون
تک مضراب زدن-سخن ناموافق و ناهنجار گفتن

راه اندازی-راه انداختن

حضرت فیل-شخصی موهوم با تیروی بسیار زیاد
اسباب‌کشی-نقل اثاثه از خانه‌ای به خانه‌ی دیگر
باغ وحش-جایی برای نگهداری انواع حیوانات غیر اهلی

پاشنه ی خانه ی کسی را در آوردن-کسی را با خواستن چیزی به ستوه آوردن

پیچه-دل درد-مالش رفتن شکم
ابرو پاچه‌بزی(دارای ابروی پهن و پرمو، ابرو قجری)

دَم دار-هوای گرم و پر رطوبت

چم-رگ خواب-عادت مخصوص هر کسی

حرف مفت-سخن بی هوده و پوچ

آه نداشتن که با ناله سودا کردن-آه در بساط نداشتن

پخش و پلا-پراکنده-تار و مار

تشر تو شور کردن-هرت و پورت کردن

تو پر-دارای اطلاعات زیاد-آدم سنگین

 

راه خود را کشیدن و رفتن-بی هیچ مقاومت و اعتراضی جایی را ترک کردن

پِتِه-گرفتن زبان-لکنت

حسرت-آرزوی سخت-خواهش بزرگ

بزمجه-سوسمار-درحالت دشنام به کودکان می گویند

پشت کاری را گرفتن-دنبال کردن کاری به قصد به پایان بردن آن

دل تو ریختن-مضطرب و وحشت زده شدن بر اثر شنیدن خبر ناگوار

زهر چشم از کسی گرفتن-ترساندن-چنان تنبیه کردن که دیگر جرات تکرار خطا نباشد
از جا در رفتن-کنترل خود را ناگهان از دست دادن-ناگهان خشمگین شدن
چاشنی زدن-ریختن یا زدن چاشنی به غدا

روشن شدن-نشئه شدن-مست شدن-سرحال آمدن

خشکه بی آب-نوعی فولاد که آهن و چدن را با آن می تراشند

چینه کشی-شغل چینه کش

ته ریش-ریش اندک
رنجیده کردن-آزرده ساختن-رنجانیدن

بغداد خراب-شکم گرسنه

آفتاب لب بام-پیری نزدیک به مرگ

جَلد-چابک-چالاک-کبوتر دست آموز
دست و پای خود را جمع کردن-ترسیدن و مواظب گفتار و کردار خود شدن

جد کمر زده-در نفرین به سید می گویند-یعنی جدش او را به سزایش برساند

از پیش بردن-با موفقیت انجام دادن

ته و توی چیزی را بالا آوردن-به اصل چیزی پی بردن-چیزی را تمام کردن

تامین آتیه-پیش بینی و اندوخته برای زندگی آینده

چشم چپ به کسی انداختن-دشمنی کردن با کسی

جو گندمی-مویی که تک تک سفید شده است-موی سیاه و سفید

دهان پر کن-بدون ارزش و اهمیت واقعی

 

تو روی کسی ایستادن-شرم و حیا را کنار گذاشتن و با کسی مخالفت کردن
پر پر کردن-نزدیک شدن بلا

خوش حرکت-خوش رفتار-طناز

 

جواب گو-مسئول-آن چه یا آن که با امری مقابله می کند

چوب دو سر طلا-منفور از هر دو طرف-از این جا مانده و از آن جا رانده
پی نخود سیاه فرستادن کسی-کسی را از سر خود باز کردن
از سر دست(کار یا سخنی که فورا و بدون تامل بکنند یا بگویند)
دستی-به عمد-از روی تعمد

پا سوخت-پا بد-بد شانس

چشم و گوش کسی را باز کردن-کسی را با مسایل اجتماعی آشنا کردن

تعارف دادن-هدیه فرستادن-پیشکش کردن

از خواب پریدن(بیدارشدن ناگهانی از خواب)

زیر تشکی-رشوه

جر و بحث-مجادله ی شدید گفتاری

ژاندارمری-نهادی که عهده دار حفظ نظم و قانون در بیرون از منطقه های شهری است

آک‌بند-نو واستفاده‌نشده-هنوز از جعبه بیرون‌آورده‌نشده-دست اول

خیک آسمان پاره شدن-کنایه از بارش تند و سیل آسا

تار-از محلی راندن

استخوان‌فروش-ستایشگر آبا و اجداد

پشت کار داشتن-داشتن نیرویی که انسان را به پایان دادن کار وا می دارد
خوش داشتن-دوست داشتن-علاقه مند بودن

اهل حال-دوستدار تفریح و خوش‌گذرانی

خوار و حقیر-بی اعتبار-بی ارزش-ناچیز

حرف های گنده تر از دهان-ادعاهای زیادی-سخنان خارج از توانایی

اخت بودن(سازگار و هماهنگ بودن، مانوس بودن)

چُش گفتن-جلوگیری کردن-مانع شدن

 

چله خانه-محل ریاضت کشیدن

چلک بازی-بازی الک دولک

به دهان کسی نگاه کردن-مطیع به گفته ی کسی بودن-حرف کسی را بکار بستن
تا برداشتن-تا شدن-خم شدن
از بیخ عرب بودن(یکسره منکر شدن، به‌کلی زیر چیزی زدن)
چم کسی را به دست آوردن-رگ خواب کسی را دانستن-نقطه ی ضعف کسی را دانستن

زمین گیر-کسی که به سبب بیماری یا پیری نتواند از جای خود برخیزد

خوشاب-میوه ی پخته در آب و شکر-کمپوت

جدول کشی-خط کشی و شبکه بندی

پدر کسی را در آوردن-کسی را تنبیه کردن-بسیار آزار دادن

پاشنه نخواب-کنایه از مویی که از نیمه ی پشت بریده و سر آن رو به بالا باشد

پالان کردن کسی-فریب دادن کسی

تنگ بودن قافیه-مشکل بودن کار

دَم پهن-نوعی انبر دست که نوک پهن دارد

چرب زبان-خوش سخن-چاپلوس

دانه دانه-یک یک

 

دست راستی-از جناح راست-موافق حکومت

پشت پا-فنی از کشتی برای انداختن حریف
 

 

حی و حاضر-آماده

جفنگ گفتن-یاوه گفتن-هرزه درایی

آخر‌دست (سر)(بالاخره، سرانجام)

ادا اطوار(پیچ و تاب و حرکات غیرطبیعی بدن برای جلب توجه)

پینه بستن-سخت شدن پوست کف دست و پا

روز هفتاد هزار سال-روز قیامت

دماغ را بالا کشیدن-اظهار نارضایتی کردن

 
داماد-مرد تازه زن گرفته

انگشت بر حرف نهادن(ایراد گرفتن، نکته‌گیری کردن، اعتراض کردن)

تند نویسی-سریع نویسی

ریش کسی را در دست داشتن-از کسی نقطه ی ضعف در دست داشتن-از کسی گروی در دست داشتن

اَتَر زدن(فال بد زدن)

آب به آسیاب کسی ریختن(با زحمت خود سود دیگری را فراهم کردن)

تیغه-هر چیزی که مانند تیغ باشد-دیوار نازک
برفک-دانه های سفیدی که در دهان نوزادان پدید می آید-بخار یخ بسته-نقطه های سفید روی تصویر

از کسی کشیدن-از کسی رنج کشیدن
ابتدا به ساکن(ناگهانی، بی‌مقدمه)

آیۀ یاس خواندن(هرچیزی را پیش از بررسی محکوم به شکست کردن)
زدن به صحرای کربلا-مطلبی را به صورت اشاره و کنایه گفتن-روال سخن را به موضوع خاصی برگرداندن

خوابگوشی-سیلی-کشیده

 

آسمان غرمبه(صدای رعد، تندر)

حرص گرفتن-ناراحت شدن-لج کردن

پِر پِری-سخت نازک و باریک و تنگ

آخش درآمدن-از درد نالیدن

تفنگ بادی-تفنگ ویژه ی بازی کودکان

چشم روشن شدن-شاد و خرسند شدن

باد دادن-تلف کردن-در برابر باد قرار دادن

خرابی بالا آوردن-کثافت کاری کردن-آلودن بستر یا لباس

ترکیدن دل-از چیزی سخت ترسیدن

جُستن-چیز گمشده را یافتن

دزدیدن قد-خود را برای دیده نشدن خم کردن

خاله وارسی-فضولی-تحقیق بی مورد

خش خشه-نوعی اسباب بازی کودکان که به هنگام تکان خوردن صدای خش و خش از آن می آید

 

چینی بند زن-کسی که تکه های شکسته ی ظزوف را به هم می چسباند
اُس و فُس(اصل، مایه، چهارستون بدن)

جرواجر کردن-پاره پاره کردن

حرص و جوش-عصبانیت

شماره ی نوشته : ٢- ۹ / ۷

به هدر دادن-تلف کردن-تباه کردن-از دست دادن

ژوری-هیئت داوران

دست کم-حداقل

آش آلو شدن-خجالت‌زده شدن-سکه‌ی یک‌پول شدن-کنفت شدن

بلا گردان-چیزی یا کسی که جلوی آسیب و زیان را می گیرد

 

ز ِق ز ِق-گریه ی بریده بریده ی بچه

خارج از محدوده-بیرون از شهر که شامل خدمات شهرداری نمی شود

پیه سوز- پی سوز

رو به رو شدن-برخورد کردن-ملاقات کردن-مواجهه شدن

تقه زدن-کوبیدن چیزی با ضربات پیاپی چکش و مانند آن

اهل عمل(کسی که کم‌تر حرف می‌زند و بیش‌تر عمل می‌کند)

رشوه گرفتن-رشوه خواری
آدم سر به راه-شخص خوب و نجیب-کسی که مزاحم دیگران نیست

چش شده ؟-او را چه شده است ؟

حساب سازی-خرج تراشی-تقلب در حساب داری

بار کسی کردن-دشنام دادن-بد و بیراه گفتن- کلفت بار کسی کردن

رد شدن-مردود شدن-پذیرفته نشدن

پهلوان پنبه-درشت اندام ولی بی زور-پهلولن دروغی

جامه شور-رختشوی

تقدس مآبی-خود را به دروغ پارسا و پرهیز کار وانمود کردن

خاله وارَس-آدم فضول
چاله خر کُشی-یکی از گودهای تهران که پناهگاه مردم فقیر و بی نوا بود

از آب درآمدن(نتیجه دادن، تربیت شدن، روشن شدن حقیقت)

باشگاه-محل گردهمایی گروهی برای ورزش-تفریح و از این قبیل

چشم و گوش کسی را باز کردن-کسی را با مسایل اجتماعی آشنا کردن

خام کردن-فریب دادن-اغفال کردن

تک پران-زن نانجیب
پیر هافهافو-سخت پیر-پبری که دندان هایش ریخته است

تیغ کسی بریدن-اعتبار و زور داشتن- خر کسی رفتن

 

 

 

خبر چین-سخن چین-جاسوس

 

از تک و تا نینداختن خود(از رو نرفتن، جا نزدن، خود را نباختن)

خیط شدن-نگا. خیت شدن

دربند-کوچه ی بن بست-مانع در محل ورود

الدنگ-بیکاره-مفتخور-بی‌غیرت

خنج انداختن-پنجول انداختن-خراشیدن پوست دیگری با ناخن
به رخ کشیدن-به چشم آوردن-یادآوری کردن

چک و چانه-کنایه از دهان

دخالت کردن-در آمدن در کاری
اهل عمل-کسی که کم‌تر حرف می‌زند و بیش‌تر عمل می‌کند
خدمت کسی رسیدن-به حضور کسی رسیدن-کسی را تنبیه کردن

تَفت دادن-کمی سرخ و برشته کردن-بی روغن حرارت دادن

دامن به کمر زدن-آماده شدن-آستین بالا زدن

چزاندن-ضعیفی را آزار دادن

تامین آتیه-پیش بینی و اندوخته برای زندگی آینده

افندی پیزی-به‌ظاهر شجاع و در واقع ترسو-پهلوان پنبه

با متانت-با وقار

چوب بست-داربست چوبی-چوب بندی
آجیل مشکل‌گشا-آجیلی که برای گشایش کار می‌خرند و بین مردم متدین پخش می‌کنند

دوا درمان-مداوا-معالجه

رمبیدن-خراب شدن-فرو ریختن

خداحافظی کردن-به درود گفتن

پاتیل کسی در رفتن-تاب نیاوردن-ناتوان شدن

تلمبار- تل انبار
پیشنهاد-طرح

 

خیلی آب خوردن-گران تمام شدن-هزینه ی سنگین داشتن

باز شدن مچ-لو رفتن دروغ

از سر دست(کار یا سخنی که فورا و بدون تامل بکنند یا بگویند)

انگشت‌نگاری(ثبت کردن اثر خطوط روی انگشتان برای شناسایی در آینده)
چشم سفید-گستاخ-حرف نشنو-پر رو
 

باب دهان-موافق سلیقه-مطابق میل-خوشایند

خرد و خاکشیر-ریز ریز و ذره ذره شده-از پا درآمده

بر پا شدن-ایجاد شدن

تیشه به ریشه ی کسی یا چیزی زدن-قصد نابودی کسی را داشتن
زین و یراق کردن-برای کاری آماده شدن-رفتن به جایی

زیر رکاب کشیدن کسی-کسی را مطیع و تابع ساختن

دیوانه ی کسی بودن-عاشق بی قرار کسی بودن
چراغ خواب-چراغ کم نوری در اتاق خواب
پسله-جای پنهان-در نهان

بند انگشت-فاصله ی نوک انگشت تا نخستین خط آن

خودفروشی کردن-فاخشگی کردن-خیانت کردن

رایانه-کامپیوتر

بافتنی-جامه ای که با دست بافته شده باشد

 

باب-مرسوم-معمول

 

دل داشتن-جرات داشتن-دلیر بودن

حرص زدن-زیاد خواستن-کم صبری کردن

ریش از دست کسی خلاص کردن-خود را رها کردن-در رفتن

خُردمُرد-شکسته و ریزه میزه

 

ذات نداشتن-ذات کسی خراب بودن

به خاک سیاه نشاندن-بدبخت و ذلیل کردن

روغنی-آلوده به روغن

 
مال دنیا

زنندگی-زشتی-نفرت انگیزی

خوش نشین-کسی که هر جا خواست اقامت می کند-ساکنان غیر زارع ده

زیاده روی-افراط-اسراف

 
حلال و حرام کردن-پای بند نبودن به دستورات شرعی

دو جین-دوازده تا

اتصالی کردن-در یک مدار یا سیم‌های برق جریان ناخواسته روی دادن

 

از زمین سبز شدن(ناگهان و بی‌خبر پدیدار شدن، به‌طور غیرمنتظره حاضر شدن)

 

بلبشو-هرج و مرج-شلوغی

اشکنک سرشکنک داشتن(با خطر همراه بودن)

از آن نمد کلاهی به کسی رسیدن(بهره بردن از چیزی، نصیب بردن)

دَنگ-حیران و آشفته-سرگشته و شیدا

استخوان‌بندی(درست کردن انگاره و طرح)

زار و نزار-زرد و ناتوان-بد حال و بیمار

از نافِ جایی آمدن(کاری را به‌خوبی اهل جایی انجام دادن)
جور کسی را کشیدن-کاری را به جای کسی برای او کردن
زیر و رو کردن-همه جا را به دنبال چیزی گشتن-به هم ریختن

بند-ریسمان-طناب-رشته

دو علی گلابی آمدن-بچه ترساندن-تهدید توخالی کردن-توپ و تشر آمدن

خط زدن-با خط کشیدن روی چیزی آن را باطل کردن

بد نما-بد منظر-بد نمود-زشت

دانه دانه شدن-دانه ها از یکدیگر جدا شدن

دری وری گفتن-سخنان نامربوط گفتن-چرند و پرند گفتن-آسمان و ریسمان به هم بافتن

چراغانی کردن-جشن گرفتن
چراغانی کردن-جشن گرفتن
آتش‌پا(فرز و چالاک، بی قرار)

چوبی رقصیدن-رقصیدن با دوستمال در دو دست

از خنده روده بر شدن-از شدت خنده بی‌حال شدن

به قدر پشت خاک انداز-بسیار کوچک و محقر

پس انداختن-جمع کردن پول-بچه به دنیا آوردن-به عقب انداختن

داش-لوطی-مشدی

دَم باز-چاپلوس-متملق
ریشو-دارای ریش بلند

زوزه کشیدن-آواز برآوردن

باریک شدن-دقت کردن-در بحر چیزی رفتن
خوشگلک-با خوشگلی اندک
افتادن بچه(سقط شدن جنین)

اسپند روی آتش بودن-سخت نگران و دلواپس بودن-آرام و قرار نداشتن

رنگ-حیله-نقشه-تدبیر
آبِ کبود(آسمان)

آوردن(باعث شدن، ایجاد کردن)

بار خود را زمین گذاشتن-زایمان کردن
آقام که شما باشید(خدمت شما عرض کنم)
این هلو این هم گلو(مثل آب خوردن، انجام این کار بسیار آسان است)

دو پا در یک کفش کردن-سماجت و اصرار کردن

پینه کردن- پینه بستن

خبط کردن-اشتباه کردن-به خطا افتادن

 

زر زدن-دری وری گفتن-گریه کردن

خرس-چاق و درشت-تنومند

آتشی شدن(از کوره در رفتن)
خرت به چند-کی از تو پرسید؟ به حساب آوردن-اعتنا کردن

جیب خالی پز عالی-کسی که در عین تهی دستی افاده دارد و خودش را با ظاهرسازی بگیرد

از خیر چیزی گذشتن(از چیزی صرفنظر کردن)

تپلی-گرد و چاق

 

تا-توانایی
تو هم رفتن-اوقات تلخ شدن-ناراحت شدن

آغبانو(لقبی برای زنان محتشم و بزرگ)

چار طاق-به طور کامل

آبی از کسی گرم نشدن(بهره‌ای از کسی نبردن)

زیر اخیه کشیدن-زیر فشار گذاشتن

 

خشکه نان-نانی که بیش از اندازه در تنور مانده و خشک شده است

 

اُتُل-شکم-اتوموبیل

خلاص کردن-تمام کردن-کشتن
سیار غم انگیز و. سوزناک بودن
از حال رفتن-بی‌حال شدن-غش کردن
پیاز خرد نکردن به ریش کسی-از کسی ترسی نداشتن-به کسی اعتنایی نداشتن

راسته بازار-بازار راست و مستقیم

چپ دست کسی-که کارهایش را با دست چپ می کند

از زور پسی به گربه آقا عمو گفتن(با دشمنی که دفع آن نمی‌توان، مدارا کردن)

در آوردن تقلید-ادای کسی را در آوردن-مسخره کردن

تنقل انداختن-جا خوش کردن-پلاس شدن

آفتاب گرفتن(زیر آفتاب خوابیدن)

رسیدن-مواظبت کردن-مورد لطف قرار دادن

خبرکش-سخن چین

خیز برداشتن-جستن-آماده ی حمله شدن

تو خالی-دروغین-غیر واقعی-بی عرضه-دارای ظاهر غلط اندار

ذلیل‌شده

 

تپه گذاشتن-بول کردن

رشته فرنگی-ماکارونی